مواد آزمایشگاهی، به‌ویژه ترکیبات حساس و با خلوص بالا، نیازمند شرایط خاصی برای نگهداری هستند تا خواص فیزیکی و شیمیایی آن‌ها حفظ شود و در فرآیندهای علمی و تحقیقاتی، نتایج دقیق و قابل‌اعتمادی ارائه دهند. برند معتبر Sigma-Aldrich که یکی از زیرمجموعه‌های شرکت Merck است، تولیدکننده انواع مواد شیمیایی آزمایشگاهی و تحقیقاتی با استانداردهای بسیار بالا در دنیاست. محصولات این برند در انواع پژوهش‌های علمی، زیستی، دارویی، شیمیایی، نانوفناوری و زیست‌محیطی کاربرد دارند. در این مقاله لیان آزما تجارت به بررسی دقیق اصول نگهداری و ذخیره‌سازی صحیح مواد آزمایشگاهی سیگما می‌پردازیم.

اهمیت نگهداری صحیح مواد آزمایشگاهی

نگهداری نامناسب مواد شیمیایی می‌تواند منجر به تغییر ساختار مولکولی، کاهش خلوص، تولید مواد ناخواسته و در نهایت خطرات ایمنی برای کارکنان شود. همچنین اشتباه در ذخیره‌سازی ممکن است باعث بروز واکنش‌های ناخواسته، تبخیر، انفجار یا حتی آتش‌سوزی شود. از طرفی، کاهش دقت نتایج آزمایشگاهی و تحلیل‌های اشتباه نیز از دیگر پیامدهای نگهداری غیراصولی مواد شیمیایی است.

دسته‌بندی کلی مواد شیمیایی سیگما

برای نگهداری صحیح، ابتدا باید بدانیم با چه نوع ماده‌ای مواجه هستیم. مواد سیگما به‌طور کلی در دسته‌های زیر قرار می‌گیرند:

• مواد آلی و معدنی
• حلال‌های آلی
• اسیدها و بازها
• معرف‌های بیوشیمیایی
• مواد حساس به نور، رطوبت یا هوا
• مواد سمی، خورنده یا اشتعال‌پذیر
• مواد منجمدشده یا انجمادی (Cryogenic)

هر دسته از این مواد دارای شرایط خاصی برای نگهداری است که باید طبق اطلاعات درج‌شده روی برچسب محصول رعایت شود.همچنین برای کسب اطلاعات بیشتر راجب مواد آزمایشگاهی Sigma Aldrich  روی لینک کلیک کنید.

نحوه خواندن اطلاعات برچسب و بروشور مواد سیگما

هر ماده‌ی سیگما همراه با یک برچسب دقیق و برگه اطلاعات ایمنی (SDS) عرضه می‌شود که شامل موارد زیر است:

• دمای مناسب برای نگهداری (مثلاً ۲-۸ درجه، -۲۰ درجه، دمای اتاق و…)
• میزان حساسیت به نور، رطوبت، اکسیژن
• خطرات احتمالی (سمیت، خورندگی، اشتعال‌پذیری)
• دستورالعمل‌های حمل و نقل و باز کردن بسته‌بندی
• تاریخ انقضا و شماره سری ساخت
• توصیه‌های خاص برای ظروف نگهداری (شیشه‌ای، پلاستیکی، آلومینیومی و…)

اطلاعات روی برچسب و SDS به زبان انگلیسی و با استاندارد بین‌المللی درج شده‌اند و باید توسط پرسنل آزمایشگاه مطالعه شوند.

اصول کلی ذخیره‌سازی مواد آزمایشگاهی سیگما

۱. دما

بسته به نوع ماده، دمای نگهداری می‌تواند متفاوت باشد:

• دمای اتاق (۱۵ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد): برای بسیاری از معرف‌ها و مواد خشک
• یخچال (۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد): برای ترکیبات نیمه‌پایدار یا حساس به گرما
• فریزر (زیر -۲۰ درجه): برای مواد بیولوژیک، آنزیم‌ها، DNA/RNA و برخی ترکیبات ناپایدار
• فریزرهای اولترا (-80°C): برای برخی مواد ژنتیکی یا پروتئینی بسیار حساس

۲. نور

برخی مواد به نور حساس‌اند و باید در ظروف قهوه‌ای‌رنگ یا ظروف مات و در فضای تاریک نگهداری شوند. این نوع مواد معمولاً دارای نماد “Protect from light” هستند.

۳. رطوبت

مواد هیگروسکوپیک (جاذب رطوبت) باید در ظروف کاملاً دربسته و محیط خشک نگهداری شوند. استفاده از سیلیکا ژل یا محفظه‌های خلأ برای این مواد توصیه می‌شود.

۴. تماس با هوا

مواد حساس به اکسیژن، مانند برخی ترکیبات آلی فلزی یا معرف‌های خاص، باید در محیط بی‌هوا (مثلاً گاز نیتروژن یا آرگون) نگهداری شوند.

جداسازی مواد ناسازگار

یکی از اصول ایمنی مهم در نگهداری مواد آزمایشگاهی، تفکیک مواد ناسازگار است. برخی مواد ممکن است در صورت تماس با یکدیگر واکنش خطرناکی ایجاد کنند. مثال‌هایی از مواد ناسازگار:

• اسیدها و بازهای قوی
• اکسیدکننده‌ها و مواد آلی اشتعال‌پذیر
• سیانیدها و اسیدها (تولید گاز سیانید هیدروژن)
• پرکلرات‌ها و مواد احیاکننده

برای این منظور از قفسه‌های جداگانه با برچسب‌گذاری رنگی و مقاوم استفاده می‌شود.

استفاده از تجهیزات نگهداری مناسب

برای نگهداری استاندارد و ایمن مواد سیگما، از تجهیزات زیر استفاده می‌شود:

• یخچال و فریزر آزمایشگاهی مخصوص
• قفسه‌های فلزی با روکش ضد خوردگی
• کابینت‌های مقاوم در برابر آتش برای نگهداری حلال‌ها و اسیدها
• محفظه‌های کنترل رطوبت و دما
• سیستم‌های ذخیره‌سازی با شناسه‌گذاری دیجیتال

استفاده از ظروف مناسب با جنس مقاوم، نشکن و درب‌دار نیز از ضروریات است.

نگهداری مواد بیولوژیکی سیگما

سیگما آلدرایچ بسیاری از محصولات بیولوژیکی نظیر آنزیم‌ها، پروتئین‌ها، آنتی‌بادی‌ها، DNA، RNA، محیط‌های کشت سلولی و کیت‌های آزمایشگاهی را نیز عرضه می‌کند. این مواد معمولاً:

• نیاز به فریز شدن دارند
• نباید چندین بار یخ‌زدایی و انجماد شوند
• به همراه محلول نگهدارنده یا بافر مخصوص عرضه می‌شوند
• باید دور از نور و در دمای یکنواخت نگهداری شوند

برخی از این مواد باید در نیتروژن مایع ذخیره شوند و تنها توسط افراد آموزش‌دیده قابل استفاده‌اند.

برچسب‌گذاری و سیستم ثبت اطلاعات

برای نگهداری اصولی مواد سیگما، لازم است:

• تاریخ دریافت و تاریخ انقضا روی هر بطری نوشته شود
• نام کاربری که ماده را باز کرده ثبت شود
• اطلاعات مربوط به محل ذخیره‌سازی در نرم‌افزار مدیریت آزمایشگاه وارد شود
• برای مواد حساس، هشدارهای مربوطه روی قفسه یا ظرف درج گردد

ایمنی در هنگام نگهداری و جابجایی

• از دستکش، ماسک و عینک ایمنی مناسب استفاده شود
• از جابجایی بی‌مورد مواد در بین بخش‌های مختلف اجتناب شود
• ظروف شکسته یا آسیب‌دیده سریعاً جمع‌آوری و جایگزین شوند
• مواد تاریخ‌گذشته یا فاسد با رعایت ضوابط دفع شوند

دفع مواد سیگما به‌صورت اصولی

دفع نادرست مواد شیمیایی می‌تواند محیط زیست و سلامت کارکنان را به خطر بیندازد. برای دفع مواد سیگما:

• از دستورالعمل شرکت و بخش SDS استفاده شود
• مواد طبق کلاس خطر دسته‌بندی شوند
• در ظروف مخصوص دفع قرار گیرند
• به واحد بازیافت یا دفع زباله‌های شیمیایی تحویل داده شوند

نتیجه‌گیری

نگهداری اصولی و دقیق مواد آزمایشگاهی سیگما از مهم‌ترین گام‌ها برای حفظ کیفیت تحقیقات، ایمنی افراد، و جلوگیری از اتلاف منابع است. با رعایت دمای مناسب، حفاظت در برابر نور و رطوبت، جداسازی مواد ناسازگار، استفاده از تجهیزات حرفه‌ای و برچسب‌گذاری دقیق، می‌توان از سلامت مواد و دقت آزمایش‌ها اطمینان حاصل کرد. سیگما به‌عنوان یکی از پیشگامان صنعت مواد شیمیایی آزمایشگاهی، همواره راهنمای دقیق و اطلاعات فنی لازم را برای کاربران خود فراهم می‌کند تا ذخیره‌سازی حرفه‌ای و علمی مواد امکان‌پذیر شود.